Wielu rodziców sądzi, że motywacja to „chcenie” – skoro dziecko nie ma motywacji do czegoś to znaczy, że nie chce tego robić. Jest to jednak błędne myślenie. Motywacja to stan, na który wpływają 3 główne czynniki: chęci jako zainteresowanie wykonywaniem jakiejś czynności, pragnienie czyli możliwość dokonywania wyborów oraz energia, która sprawia, że dziecko chce działać. Najprościej mówiąc, motywacja to wola do działania. Gdy dziecko jest zmotywowane do czegoś, czuje w sobie energię, która ukierunkowana jest na dany cel. Ale motywacja to nie tylko energia do działania, to przede wszystkim wybór, który dziecko podjęło: ja chcę coś zrobić!

„Ja chcę” jest kluczową składową motywacji. „Ja chcę” musi wypływać z samych dzieci, być ich integralną częścią. Jako rodzic nie możemy narzucić, ani tym bardziej wymusić od nich chcenia. Ale możemy stworzyć takie warunki, żeby same chciały bardziej. Możemy skutecznie wspierać motywację dzieci.

Rodzaje motywacji

Kiedy mówimy o zjawisku motywacji należy wyróżnić motywację zewnętrzną i wewnętrzną. Stare metody psychologiczne przez lata wskazywały, że za pomocą przysłowiowych „kija
i marchewki” możemy sprawić, żeby inni ludzie wykonywali nasze polecenia. Nazywano to motywacją zewnętrzną i wymyślono wiele skutecznych sposobów na wcielanie jej w życie. Nagrody, groźby, warunkowa uwaga, kreowanie sztucznej rywalizacji – to tylko kilka środków, które możemy wykorzystać, aby nakłonić drugą osobę do działania. Niestety, gdy motywujemy dziecko zewnętrznie to sprawiamy, że staje się ono pasywnym odbiorcą. W takim wypadku nie ma miejsca na autonomiczne „Ja chcę”, energia do działania jest narzucona z zewnątrz. Motywacja wewnętrzna to natomiast tendencje do podejmowania i kontynuowania działania ze względu na jego treść, czyli osobistą satysfakcję lub przyjemność. Cechą tej motywacji jest ciekawość, związana z potrzebą samodeterminacji i skuteczności działania. Oba rodzaje mają swoje wady i zalety jednak ich wpływ na psychikę dziecka jest zupełnie różny.

Motywacja zewnętrzna typu nagrody i kary jest oczywiście skuteczna. W większości przypadków nawet bardzo, zapewne dlatego tak chętnie jest wykorzystywana. Jednak motywacja zewnętrzna ma ogromne skutki uboczne, o których rzadko się wspomina. Jednym z nich jest zjawisko motywacji „tu i teraz” ponieważ dziecko podejmuje działanie w momencie, gdy oczekuje po nim nagrody lub aby uniknąć kary. To wymuszone działanie trwa tylko do momentu otrzymania „zapłaty” lub trwania nadzoru. Dziecko może zareagować na tę formę motywowania na dwa sposoby: albo się mu poddać albo zbuntować się. W jednym i drugim przypadku odbieramy dziecku możliwość decydowania o własnych potrzebach, poznawania samego siebie, brania za siebie odpowiedzialności. Strategie, na których opiera się motywacja zewnętrzna są więc krótkoterminowe i warunkowe.

– Obecnie poziom wiedzy psychologicznej pozwala jasno stwierdzić, że gdy zminimalizujemy stosowanie metod motywowania zewnętrznego i zaczynamy wspierać motywację wewnętrzną, to powodujemy, że osoba jest m.in: bardziej kreatywna, bardziej zaangażowana w swoją pracę, osiąga lepsze rezultaty, umie stawiać sobie cele i efektywnie je realizować, ma wyższą samoocenę, jest bardziej samodzielna, odpowiedzialna, a także jest zdrowsza, zarówno psychicznie, jak i fizycznie – tłumaczy psycholog dziecięcy Marta Żysko-Pałuba, ekspert platformy edukacyjnej Squla.pl

Jak efektywnie rozwijać motywację?

Psycholodzy od lat wspólnie stoją na stanowisku, że w motywacji najważniejsza jest nie jej ilość, ale jakość. Powinniśmy więc dążyć do stworzenia takich warunków, aby pomóc dziecku rozwijać swoją motywację wewnętrzną, minimalizując motywacje z zewnątrz. Jak to zrobić?

– Każdy psycholog z którym rozmawiam podkreśla to, że jesteśmy skomplikowanymi i złożonymi istotami, których nie można sprowadzać do prostej formuły bodziec-reakcja. Kiedy dziecko przychodzi na świat posiada zestaw potrzeb fizycznych, które musi zrealizować, żeby przetrwać. Od najmłodszych lat mamy również potrzeby psychiczne, których realizacja gwarantuje nam rozkwit naszego potencjału. Te potrzeby można zawrzeć w trzech głównych obszarach: potrzeba autonomii, kompetencji, relacji. Motywacja wewnętrzna ma swoje źródło właśnie w realizacji tych potrzeb – dodaje Żysko-Pałuba, ekspert platformy edukacyjnej Squla.pl

Jak motywować dzieci?

Przede wszystkim jak najrzadziej stosować metody nastawione na motywację zewnętrzną czyli:

● Staramy się nie nagradzać dziecka naklejkami, pieczątkami, wesołymi buźkami i innymi materialnymi przedmiotami.
● Nie stosujemy warunkowej uwagi/miłości np.: „Będę ciebie kochać pod warunkiem, że będziesz pilnym uczniem” „Jestem dla ciebie miły pod warunkiem, że sprzątasz swój pokój”.
● Staramy się nie stosować gróźb np.: „jeśli nie zdasz matematyki to szlaban na komputer”
● Nie porównujemy np.: „bo Zosia tak świetnie zna angielski, a ty co?”
● Staramy się jak najmniej nadzorować i kontrolować.
● Próbujemy kłaść jak najmniejszy nacisk na testy, oceny i osiągnięcia.

Wszystkie te działania, które są przykładami stosowania motywacji zewnętrznej powodują, że uwaga dziecka zostaje oderwana od działania i skierowana na warunkowe czynniki zewnętrzne (nagrody, kary, oceny, rywalizację, obronę itp.). Ponieważ możliwości naszej uwagi są ograniczone, to gdy nasz umysł zostaje nakierowany np. na oczekiwane nagrody, nie zostaje nam już za dużo energii umysłowej na pełne zaangażowanie się w aktywność.

– Zamiast działań tego typu starajmy się jak najmocniej wspierać motywację wewnętrzną dziecka. Pamiętamy przy tym, że motywacja wewnętrzna to inwestycja długoterminowa. Czasem jako rodzic będziemy musieli odpuścić, zadowolić się gorszymi rezultatami tu i teraz. Ale w perspektywie czasu nasze dziecko otrzyma coś najważniejszego: własną integralność. Pierwszym krokiem wsparcia motywacji wewnętrznej jest wspólna nauka – mówi psycholog dziecięca Marta Żysko-Pałuba, ekspert platformy edukacyjnej Squla.pl – Ważne jednak, żeby nie było to typowe stanie nad dzieckiem. Rodzić musi zaangażować się w ten proces. Jedną ze sprawdzonych metod jest wykorzystanie platform edukacyjnych. Rozwiązania takie jak Squla.pl pozwalają zapewnić dziecku autonomiczne miejsce atrakcyjnej nauki, mobilizują też do samodzielnego wyszukiwania informacji i ich wspólnego omawiania. Zapewnia poparcie zadań przykładami i faktami, a atrakcyjne formy quizów sprawiają, że dziecko chętnie samo się uczy w trakcie zabawy. Kiedy jednak zupełnie sobie nie radzi z jakimś zadaniem, rodzic widzi to w aplikacji i może pomóc mu, aby nie zwątpiło w siebie. To wszystko pozwala zapewnić dziecku stałą chęć do nauki – dodaje Żysko-Pałuba.

Aby rozwijać motywację wewnętrzną dziecka powinniśmy wspierać jego rozwój w trzech głównych obszarach potrzeb psychicznych:

Wzmacniamy poczucie autonomii ucznia:

● Najważniejsze: próbuj zrozumieć oraz doceń perspektywę widzenia dziecka i sposób jego rozumowania. Zachęcaj dziecko do samodzielnego myślenia, poszukiwania, analizowania
i wyciągania wniosków.
● Gdy tylko możesz zapraszaj do wspólnego dialogu. Zamiast przedstawiać suche informacje, staraj się angażować swoje dziecko ”Co myślisz o tym, co właśnie przeczytałeś?, Jak to do ciebie pasuje? Co możesz z tego dla siebie wziąć? Gdzie ta wiedza może ci się przydać?”
● Pokazuj dziecku, że wiedza jest użyteczna. Pokaż mu, gdzie i jak można ją wykorzystać.
● Jak najrzadziej używaj języka kontroli, czyli wyrzuć ze słownika wszystkie: musisz, powinieneś, nie wolno.
● Gdy stosujesz nakazy/zakaz/limity zawsze staraj się, żeby były one poprzedzone racjonalnym wyjaśnieniem przyczyn ich nałożenia oraz wyraź swoje zrozumienie, że dziecko może nie mieć ochoty ich wykonać.

Wzmacnianie poczucia kompetencji:

● Pomóż dziecku wyznaczać własne optymalne cele i wspieraj go w ich realizacji. Dzięki temu dziecko będzie mogło odnieść sukcesy, który motywują do dalszych działań!
● Wspieraj i rozbudzaj jego ciekawość.
● Korzystaj z nowoczesnych technologii w nauce jak platforma edukacyjna Squla.pl
● Staraj się przykładać jak najmniejszą wagę do „suchych” ocen. Nie buduj atmosfery nastawionej na osiągnięcia, ale kultywuj pracę i zaangażowanie.
● Udzielaj dobrych, pozytywnych informacji zwrotnych o wykonanej pracy. Kładź większy nacisk na to, co dziecko wykonało dobrze, zamiast uwypuklać błędy.
● Stosuj pochwały, które wzmacniają motywację wewnętrzną (zamiast pochwał odnoszących się do osoby „jaki jesteś mądry” chwal włożony wysiłek, zaangażowanie, wykonaną pracę „widzę, że przyłożyłeś się do wykonania tego zadania”).

Wzmacnianie relacji i więzi:

● Pielęgnuj rodzinne relacje ze swoją pociechą.
● Słuchaj własnego dziecka.
● Nie bądź oceniający – zamiast tego wspieraj.
● Niech dziecko czuje, że w domu jest bezpieczne, że może popełniać błędy, poszukiwać.
● Ucz się razem z dzieckiem również za pośrednictwem platform edukacyjnych jak Squla.pl
● Ufaj – okazując zaufanie, wspierasz poczucie odpowiedzialności za siebie samego.
● Bez względu na wszystko wierz w swoje dziecko. Zobacz, jak każdego dnia się rozwija, zmienia, uczy czegoś nowego. Jeśli będziesz wierzył, że twoje dziecko ma w sobie potencjał, to mniej lub bardziej świadomie pomożesz mu ten potencjał zrealizować.

Jako rodzice o jakość motywacji powinniśmy zadbać od najmłodszych lat. Dzieci rodzą się
z ogromnymi zasobami motywacji wewnętrznej, która w każdej minucie pcha je do eksploracji świata. Wystarczy przyjrzeć się zabawie małych dzieci, żeby zobaczyć, jak niestrudzone są one w odkrywaniu złożoności praw natury.